روش نگارش مقالات علمی

مقاله ی علمی گزارش دستاوردهای یک تحقیق می باشد که در عرف بیش از سه صفحه ( حداکثر 20000 کلمه ) تنظیم می گردد. محقق زمانی مبادرت به نگارش مقاله ی علمی می نماید که تحقیق خود را به پایان رسانده باشد. این گزارش ممکن است جهت ارائه به یک همایش علمی یا موسسه ای پژوهشی و یا سازمانی اداری، انتشار به صورت چاپ در یک کتاب ( مجموعه مقالات و یا مقاله ای در یک دائره المعارف و ... ) و یا رایج ترین حالت آن یعنی انتشار در یک فصلنامه و نشریه ی تخصصی تهیه گردد. بنابراین بهتر است تا جایگاه نگارش مقاله را در بیان مراحل تحقیق شناسایی نماییم. 

روش نگارش مقالات علمی 

خیر الکلام، ما قل و دل

کم گوی و گزیده گوی چون درّ

نویسنده: کامیار صداقت ثمرحسینی

 روش نگارش مقالات علمی 

مقاله ی علمی گزارش دستاوردهای یک تحقیق می باشد که در عرف بیش از سه صفحه ( حداکثر 20000 کلمه ) تنظیم می گردد. محقق زمانی مبادرت به نگارش مقاله ی علمی می نماید که تحقیق خود را به پایان رسانده باشد. این گزارش ممکن است جهت ارائه به یک همایش علمی یا موسسه ای پژوهشی و یا سازمانی اداری، انتشار به صورت چاپ در یک کتاب ( مجموعه مقالات و یا مقاله ای در یک دائره المعارف و ... ) و یا رایج ترین حالت آن یعنی انتشار در یک فصلنامه و نشریه ی تخصصی تهیه گردد. بنابراین بهتر است تا جایگاه نگارش مقاله را در بیان مراحل تحقیق شناسایی نماییم. 

مراحل یک پژوهش علمی عبارتند از: 

1. مطالعات اکتشافی به جهت یافتن موضوع 

توجه: موضوع می تواند به سفارش و یا پیشنهاد موسسه یا نشریه ای ادواری صورت پذیرد. اما پذیرش آن باید با علاقه ی معطوف به تخصص نویسنده همراه باشد. موضوع خوب موضوعی است که به رشد فرهنگ و ارتقای علوم اسلامی در جامعه یاری می رساند. به جهت نیل به چنین هدفی، محقق باید مطالعه ی ادبیات موجود و پیشینه ی تحقیق خود را دست کم نگیرد. 

2. طرح پرسش تحقیق و غنی سازی مفهومی آن ( و احیانا فرضیه های مرتبط ) 

در فصول قبلی این جزوه اشاره داشتیم که هر چه اصالت یک پرسش بیشتر باشد، احتمال موفقیت و برجستگی تحقیق بیشتر خواهد بود. بنابراین هیچگاه در یافتن بهترین پرسش تحقیق، تعجیل ننمایید. برخی از معیارهای وجود اصالت در یک پرسش عبارتند از:

واجد مجهول حقیقی باشد. ( و یا حداقل از زاویه ی نوینی به مساله نگاه کند. ) 

متناسب با مخاطب مورد نظر باشد.[1]

به نیازمندی های معرفتی جامعه پاسخ دهد.

3. نگارش طرح اولیه ی مقاله: 

توجه: بر خلاف رساله های دانشگاهی که دارای بخش خاصی تحت عنوان کلیات طرح تحقیق می باشند، طرح تحقیق مقاله عینا در آن آورده نمی شود و تنها مهم ترین موارد آن در مقدمه ی مقاله به شرحی که می آید، بیان می گردند. 

4. بررسی مدارک و منابع تحقیق

توجه: در صورتی که با انجام تحقیق کافی به این نتیجه رسیدید که فاقد منابع کافی برای پژوهش می باشید، در طرح پرسش های تحقیق متناسب با امکانات موجود تجدید نظر نمایید.

5. جمع آوری داده ها با هدف یافتن پاسخ تحقیق 

در این زمینه به این نکات توجه نمایید:

یادداشت نویسی را به صورت هدفمند انجام دهید. دقیقا بدانید که چرا برخی از مطالب را می نویسید و برخی دیگر را نمی نویسید.

نظام یادداشت نویسی مرتب و منظمی ایجاد نمایید. یادداشت ها را به صورت منظم، هر یک در داخل پوشه ای عنوان دار و پوشه ها را در داخل پروندان های مربوطه قرار دهید. 

همواره به گونه ای عمل نمایید که بتوانید بعدها نیز از حاصل زحمات یادداشت نویسی خود استفاده نمایید پس یادداشت نویسی را در نظامی کلی تر و دراز مدت ( و نه مقطعی ) تعریف نمایید.

6. تحلیل داده ها بر اساس روش شناسایی صحیح و متقن،

در این زمینه به نکات زیر توجه نمایید: 

1. تحلیل داده های جمع آوری شده ی خود را بر اساس یک روش شناسی مشخص و تعریف شده انجام دهید.

2. از خلط مباحث خودداری نمایید. 

7. نتیجه گیری نهایی،

1. نتیجه گیری مقاله باید مبتنی بر مباحث موجود در مقاله و نه خارج از آن باشد.

2. در نتیجه گیری نباید شتاب زدگی نشان داد.

3. نتیجه گیری هر تحقیق چیزی جز پاسخ به پرسش های اصلی آن تحقیق نمی باشد.

4. پیش از آماده شدن مقدمات مورد نیاز، اقدام به نتیجه گیری ننمایید.

8. مرحله ی نگارش و ویرایش  

آخرین مرحله ی یک پژوهش ، مرحله ی نگارش آن می باشد. از این رو صورت مساله ی یک مقاله نویس چنین می باشد: 

~ تحقیق را انجام داده ام، 

~ محتوای مطالب را در اختیار دارم،، 

~ حال آنرا در چه قالبی به صورت مقاله ی علمی درآورم؟

برای رسیدن به بهترین پاسخ، ابتدا بررسی شود که مناسب ترین مکان چاپ مقاله ی شما در کجاست؟ چه مخاطبانی را برای تحقیق خود مناسب می دانید؟ ضمن اینکه ممکن است که مقاله را به سفارش مؤسسه ای علمی تهیه نمایید. همه ی نشریات علمی و نیز مؤسسات معتبر پژوهشی دارای شیوه نامه ی مخصوص به خود در جهت نگارش مقاله می باشند. بنابراین :

1. بهترین شیوه منحصر در یک شیوه نبوده و به اقتضای موضوع مقاله و محل چاپ آن شیوه های علمی متعددی موجود می باشد. 

2. بهترین شیوه ی نگارش مقاله، شیوه نامه ی فصلنامه و یا موسسه ی معتبری است که قصد چاپ آنرا دارد. 

به طور کلی در جریان نگارش یک مقاله به موارد زیر توجه نمایید: 

معمولا مقالات علمی شامل سه بخش می باشند:

الف ـ طلیعه ی مقاله : که شامل بیان چهار عنصر اساسی است:

1. عنوان مقاله،

2. نام نویسنده ( و یا نویسندگان ) به همراه بیان میزان تحصیلات،

3. بیان چکیده مقاله، ( که مشتمل بر خلاصه ای کلی از هدف، روش علمی و نتیجه ی نهایی تحقیق را به صورت جملات کوتاه در حداکثر 150 تا 200 واژه می باشد. ) 

4. کلید واژگان تحقیق. ( بیان واژگان مهم تحقیق که محور مفاهیم تحقیق بر گرد آنهاست. )

ب ـ متن اصلی مقاله: که شامل عناصر زیر می باشد:

1. مقدمه ( طرح مساله ) : شامل بیان مختصری از پیشینه ، اهداف، پرسش ها و تبیین روش شناسی محقق می باشد. 

2. لازم است تا انتخاب عناوین بخش های مختلف یک مقاله هماهنگ با مساله باشند. 

3. گزارش تحقیق: شامل بیان بررسی ها، اسناد، دلایل موافق و مخالف و ... می گردد که در طول تحقیق از سوی محقق صورت پذیرفته است. 

ج ـ نتیجه گیری نهایی: 

مشتمل بر بیان یافته های تحقیق بر مبنای مطالب موجود درمتن اصلی مقاله می باشد. 

نکاتی در زمینه ی نگارش هر چه بهتر مقاله:

1. در جریان نگارش مقاله ی خود کمتر از نقل قول مستقیم استفاده نمایید. 

2. هیچگاه مطالب را بدون تامل و تحلیل به همدیگر ارتباط ندهید.

3. از آنجا که محدوده ی نگارش و تنظیم مقالات محدود است، بکوشید تا هر سطری از تحقیق تان در خدمت یافتن پاسخ پرسش تحقیق باشد. 

4. از به کار بردن جملاتی با مضامین و محتوای یکسان پرهیز نمایید. 

5. مقالات علمی بر اساس منطق و برهان محکم و نه تخیل و عاطفه می باشند. 

6. در مقالات علمی به رعایت اصطلاحات علمی توجه نمایید.

7. در استنباط و استنتاج مطالب دقیق باشید. 

8. نگارش هر مقاله نیازمند حداقل به سه بار ویرایش از سوی نویسنده است. در زمان ویرایش به این موارد توجه نمایید: الف ـ ساختار بیانی نوشتار، ب ـ غنای محتوای مفهومی متن، ج ـ نحوه ی استنادات در متن

9. مواردی که منجر به موفقیت یک مقاله می گردند، به طور خلاصه عبارتند از, 

l بدیع بودن و تازگی موضوع، 

l کوشش در جهت رفع نیازهای معرفتی جامعه،

l استفاده از منابع دست اول، 

l دقت در نقل قول و رعایت امانت علمی،

l رعایت وحدت رویه: نتیجه گیری مقاله، منطقی ترین پاسخ به پرسش مقاله باشد.

l رعایت وحدت رویه: عنوان مقاله هماهنگ با پرسش های مطروحه در آن تنظیم گردد،

l رعایت وحدت رویه: استفاده از روش شناسی صحیح و متناسب با موضوع مورد نظر،

l رعایت وحدت رویه: رسم الخط نوشتار یکدست و یک نواخت باشد،

l خلاقیت در طرح پرسش های تحقیق،

l پرورش کافی مفاهیم،

l روان و سلیس بودن نوشتار و ویرایش مناسب مقاله